Την Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση μνήμης και τιμής για την Πυρπόληση της πόλης μας στις 18 Οκτωβρίου 1943 και την Απελευθέρωσή της από τον γερμανικό ζυγό στις 18-20 Οκτωβρίου 1944.
Μετά την Θεία Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Βησσαρίωνος, κατά την επίσημη Δοξολογία,
εκφωνήθηκε ο πανηγυρικός της ημέρας από την κ. Λιλίκα Λιάππη - Κιλμπασάνη
ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ - ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ
Πυρπόληση (18 Οκτωβρίου 1943)
Απελευθέρωση (18 Οκτωβρίου 1944)
Σεβασμιότατε, Σεβαστοί Πατέρες της Εκκλησίας, κ. Βουλευτές, Αξιότιμε Κ. Δήμαρχε, κ. Αντιδήμαρχοι, Στρατιωτικές και λοιπές αρχές του τόπου μας, Αγαπητοί συνδημότες, συνάδελφοι, πατριώτες και μαθητές.
Η ιστορία της πανέμορφης πόλης μας, που συνταιριάζει τη γοητεία της άγριας φύσης με την ηρεμία του ήσυχου τοπίου, που νωχελικά κατηφορίζει προς τον θεσσαλικό κάμπο, χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Αν μπορούσαν να μιλήσουν οι μαρμαρωμένοι γίγαντες, που ορθώνονται θεόρατοι και αινιγματικοί μεταξύ ουρανού και γης, πάνω από τα σπίτια της, θα έλεγαν πολλά.
Για πολιτισμούς που χάθηκαν και για άλλους που ήρθαν, και ακόμα για χαρές, λύπες, πολέμους και καταδρομές, νίκες και συμφορές στις χιλιετίες που πέρασαν. Θα έλεγαν για το αρχαίο Αιγίνιο, τους βυζαντινούς Σταγούς και τη μετέπειτα Καλαμπάκα.
Η οχυρή θέση της πάνω στους δρόμους επικοινωνίας Θεσσαλίας-Ηπείρου και Θεσσαλίας-Μακεδονίας, τη βοήθησε να πάρει μεγάλη ανάπτυξη, σε διάφορες εποχές της μακραίωνης ιστορίας της.
Παράλληλα όμως, η στρατηγική και εμπορική θέση της, προδιέγραψε και τις αλλεπάλληλες καταστροφές της, με τελευταία την πυρπόλησή της, από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, τον Οκτώβρη του 1943.
Τότε μαζί με τα σπίτια και την οικονομία της, καταστράφηκαν και πάμπολα στοιχεία της ζωής και της ιστορίας του τόπου της.
28η Οκτωβρίου 1940, ημέρα Δευτέρα. Πρωί-πρωί, όπως κοιμόμουν με τις αδελφές μου, ξύπνησα κατατρομαγμένη από τα αναφιλητά της αδελφής μου Μαρίνας. Ακούω την αδελφή μου Μάγδα να ρωτά: -Μαρίνα, Μαρίνα τι έπαθες; Τι έχεις; Τότε ανοίγει τα μάτια της η Μαρίνα και λέει με τρεμάμενη φωνή: -Είδα ένα όνειρο και τρόμαξα. –Τι όνειρο είδες; Τη ρωτά η Μάγδα. –Είδα ότι κηρύχτηκε πόλεμος.
Δεν πέρασαν 2-3 λεπτά, θα ήταν 7 η ώρα το πρωί, και άρχισε να χτυπά επίμονα η καμπάνα της εκκλησίας μας. Κατατρομαγμένοι, ανοίγουμε τα παράθυρα. Το ίδιο έκαναν και οι γείτονές μας και μαθαίνουμε την κήρυξη του πολέμου και την επιστράτευση.
Το όνειρο λοιπόν της αδελφής μου Μαρίνας, βγήκε αληθινό.
Ο κόσμος όλος αναστατώθηκε. Οι μανάδες με σφιγμένα από την αγωνία τα πρόσωπα, αποχαιρετούν τα παιδιά τους. Το ίδιο και οι γυναίκες τους άντρες τους.
Η μικρή μας πολιτεία, σ’ όλο το διάστημα του πολέμου, έγινε κέντρο διακίνησης τμημάτων του στρατού μας, προς τα σύνορα Ηπείρου, Μακεδονίας και Αλβανίας.
Και όχι μόνο αυτό, αλλά έγινε και κέντρο ανεφοδιασμού του στρατού μας, και οι μεγάλες αποθήκες του σταθμού γέμισαν με είδη ρουχισμού, τροφίμων και άλλων εφοδίων, ενώ οι γαλαρίες της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμπάκας-Κοζάνης, που είχαν ανοίξει την δεκαετία του ’30 και ήταν σε αχρηστία, γέμισαν με πολεμοφόδια.
«Ιτε παίδες Ελλήνων ελευθερούτε πατρίδα» (Αίσχύλος)
«Είς οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί Πάτρης» (Όμηρος)
Με αυτήν την ηθική πανοπλία όρμησε ο Στρατός μας στα σύνορα και πολέμησε τον επιδρομέα. Δεν είχε ο ελληνικός Στρατός την αριθμητική υπεροχή, δεν είχε τα άφθονα πολεμοφόδια του εχθρού. Είχε όμως την ευλογημένη ομόνοια, την πίστη στα ιδανικά του έθνους, την πίστη στην βοήθεια του Θεού.
Για τούτο και θριάμβευσε.
Αλλά και όταν οι Γερμανοί του Χίτλερ, με τις σιδερόφραχτες φάλαγγές τους, ξεχύθηκαν προς τον νότο, βρετανικοί σχηματισμοί από την Καλαμπάκα, διακινήθηκαν προς την Μακεδονία για να τους αναχαιτίσουν.
Αλλά γρήγορα αναγκάστηκαν να γυρίσουν στην Καλαμπάκα, αναζητώντας τις γαλαρίες με τα πυρομαχικά.
Δεν πέρασε πολλή ώρα από την στιγμή που οι Άγγλοι εγκατέλειψαν την πόλη μας και το πρώτο μηχανοκίνητο γερμανικό τμήμα, στάθμευσε στον λόφο του Αϊ-Λια.
Ήταν 18 Απριλίου 1941, Μεγάλη Παρασκευή. Μία ομάδα Καλαμπακιωτών, αποτελούμενη από τις αρχές της πόλης, τον πρόεδρο της Κοινότητας Γρηγόριο Παπαφιλίππου, τον γραμματέα Αθανάσιο Θεολόγη, τους δασκάλους Θεολόγη Παπαγεωργίου και Γεώργιο Μπαντέκα, τους γιατρούς Χρήστο Παπαγιάννη και Βασίλειο Παπασωτηρίου, τον απόστρατο αξιωματικό Παναγιώτη Καραπιπέρη και πολλούς άλλους, με μαθητές του Γυμνασίου, Δημήτριο Μακεδόνα, Γιώργο Παπαγιάννη και άλλους, ξεκίνησαν το μεσημέρι από την κεντρική πλατεία, με κατεύθυνση τον ΑΪ-Λια.
Η πομπή με επικεφαλής σημαιοφόρο με λευκή σημαία, κινήθηκε αργά επί της οδού Ιωαννίνων και φτάνοντας στην δυτική είσοδο του κέντρου «Καλλιθέα», σταμάτησαν απότομα. Στον παλιό δρόμο, που περνούσε πάνω από την γέφυρα του Αϊ-Λια, φάνηκαν οι μοτοσικλετιστές της γερμανικής εμπροσθοφυλακής.
Κατέβηκε σιγά-σιγά ο επικεφαλής αξιωματικός, χαιρέτησε και αντάλλαξε μερικές κουβέντες με τον πρόεδρο της Κοινότητας, μέσω διερμηνέα. Και χωρίς να σταθούν καθόλου στην πόλη, συνέχισαν τον δρόμο τους προς τα Τρίκαλα, μπας και σταματήσουν, όπως πίστευαν, τους Άγγλους.
Έρημη πια η πόλη και οι κάτοικοι δεν άργησαν να επιδράμουν, στις εγκαταλειμμένες πλέον αποθήκες εφοδιασμού του στρατού μας, τις γεμάτες λογής-λογής τρόφιμα, και άρχισαν να αρπάζουν ό,τι προλάβαιναν: βαρέλια με λάδι, δοχεία με χαλβά, σακιά με ζάχαρη, ρύζι, ό,τι έβρισκαν μπροστά τους και τα μετέφεραν στα σπίτια τους.
20 Απριλίου 1941, Κυριακή του Πάσχα. Ένα Πάσχα διαφορετικό. Η σκιά της σκλαβιάς άρχισε να βαραίνει τις ψυχές των Καλαμπακιωτών. Σε λίγες ημέρες θ’ ακολουθήσει ο αγώνας για την επιβίωση. Σύντομα θ’ ακολουθήσουν κι άλλα χειρότερα.
Πείνα, φυλακές, ομηρία, εκτελέσεις, πυρπολήσεις και χίλια δυο άλλα.
«ΟΥΑΙ ΤΟΙΣ ΗΤΤΗΜΕΝΟΙΣ»
Τον Ιούλιο του 1941, ένα τάγμα Ιταλών, εγκαταστάθηκε στην Καλαμπάκα, σε κτίρια που επίταξαν. Στα υπόγειά της Καραμπιναρίας που δημιούργησαν, βασανίστηκαν πολλοί Καλαμπακακιώτες. Οι λεηλασίες σπιτιών και καταστημάτων, η αρπαγή αγροτικών και άλλων προϊόντων, οι εκβιασμοί, οι κακοποιήσεις, οι εξευτελισμοί, ήταν καθημερινό φαινόμενο.
Η Εθνική Αντίσταση όμως δεν άργησε να εκδηλωθεί. Πρώτο σοβαρό φανέρωμά της, με πανελλήνια απήχηση, η μάχη της Μακεδονίας.
Κάτοικοι απ’ όλα τα χωριά των Χασίων και αντάρτες, κατατρόπωσαν τους Ιταλούς κοντά στο χωριό Οξύνεια.
Εκτός του σημαντικού οπλισμού των Ιταλών, που έπεσε στα χέρια των Ελλήνων, η πρωτοφανής αυτή νίκη, τόνωσε το ηθικό τους και τους γέμισε αυτοπεποίθηση, ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τον κατακτητή.
Ακολούθησε μετά η μεγαλειώδης νίκη των Ελλήνων στη Μάχη της Καλαμπάκας τον Απρίλιο του 1943, που ανάγκασε τους Ιταλούς να αφήσουν δεκάδες νεκρούς και τραυματίες στο πεδίον της μάχης, και να αποτύχουν τα σχέδιά τους, για να εγκαταστήσουν ισχυρή φρουρά στην Καλαμπάκα και να διανοίξουν το δρόμο προς Γιάννενα και Γρεβενά.
Οι Καλαμπακιώτες γιόρτασαν τη μεγάλη τους νίκη, την Κυριακή του Πάσχα στην Τζέρτση, ψήνοντας αρνιά, χορεύοντας και γλεντώντας.
Οι ραδιοσταθμοί Καϊρου, Λονδίνου και Μόσχας, μετέδωσαν: «Η Μάχη της Καλαμπάκας, αποτελεί ηρωική και περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων κατά των φασιστικών δυνάμεων».
Μετά όμως από τη μάχη αυτή, οι κάτοικοι φοβούμενοι νέες επιδρομές των Ιταλών, παίρνοντας μαζί τους τα πλέον απαραίτητα, σκόρπισαν στην Πίνδο, στα Χάσια, στο Μεράι, στα καμποχώρια, στο Βυτουμά και στο Μοναστήρι της Παναγίας, στα Τρίκαλα, στην Αθήνα κι όπου μπορούσαν να βρουν ένα καταφύγιο, για να προστατευτούν από την μεγάλη θεομηνία.
Σ’ αυτή την κατάσταση βρήκε την Καλαμπάκα, η συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 3 Σεπτεμβρίου 1943.
Ωστόσο οι κάτοικοι δεν επέστρεψαν στην πόλη τους και εξακολουθούσε να είναι έρημη. Μέσα στην Καλαμπάκα, μόνο στελέχη των οργανώσεων του Ε.Α.Μ. έβλεπε κανείς και λίγους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ.
Δεν πέρασαν λίγες μέρες και μια φάλαγγα με μηχανοκίνητα των Γερμανών, φάνηκαν να έρχονται από τα Τρίκαλα προς την Καλαμπάκα.
Με καταιγισμό πυροβόλων και πολυβόλων, η φάλαγγα επιτέθηκε κατά των υψωμάτων, όπου, λίγοι Ελασίτες που ήταν εκεί, δεν ήταν δυνατόν να τα κρατήσουν κι αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν και να υποχωρήσουν προς τα υψώματα της Τζέρτσης.
Οι Γερμανοί μπήκαν στην έρημη πόλη, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν εξήντα σπίτια στο κέντρο της, και λίγο πριν τα μεσάνυχτα, πήραν το δρόμο της επιστροφής τους προς τα Τρίκαλα.
18 Οκτωβρίου 1943, η ολοκληρωτική πυρπόληση της πόλης. Τα ξημερώματα της 18ης Οκτωβρίου 1943, μια γερμανική φάλαγγα, ξεκίνησε από τα Τρίκαλα για την Καλαμπάκα.
Σε λίγο, η πρώτη οβίδα του γερμανικού πυροβολικού έσκασε στον τρούλο της εκκλησίας του Μοναστηριού του Αγίου Στεφάνου. Μία δεύτερη, που σημάδευε όπως φαίνεται το ψηλό καμπαναριό της εκκλησίας μας, χτύπησε ξυστά, χωρίς ζημιά, και πήγε κι έσκασε στο βράχο της Αϊάς.
Το φως των φωτοβολίδων, σημείο κατάληψης της Καλαμπάκας, ακολούθησαν οι πρώτες φλόγες των σπιτιών, που άρχισαν να πυρπολούνται. Φλόγες τεράστιες, γλώσσες πύρινες μυριάδες, σαν από κόλαση φωτιάς, υψώνονταν ως τα ουράνια όλη εκείνη την νύχτα. Και φώτιζαν τραγικά τους βράχους των Μετεώρων, που μόνον αυτοί έμειναν ορθοί, γιγάντιοι, ακατάβλητοι απ’ τους χιτλερικούς δαίμονες, να μοιάζουν παράξενα, απόκοσμα θεριά, ανάμεσα στα σύννεφα καπνού.
Ήταν ένα θέαμα που δεν περιγράφεται.
Ολόκληρη η πόλη είχε μετατραπεί σ’ έναν απέραντο ερειπιώνα. Οι Γερμανοί την περιέφραξαν με πυκνά συρματοπλέγματα, κατασκεύασαν πολυβολεία, ναρκοθέτησαν τις διαβάσεις και απαγόρευσαν την είσοδο στους κατοίκους.
Η Καλαμπάκα για ένα χρόνο, έμεινε μόνη κι έρημη, θρηνώντας τις παγωμένες χειμωνιάτικες νύχτες, για τα βάσανα των κυνηγημένων από τη θύελλα του πολέμου παιδιών της.
18 Οκτωβρίου 1944: Μετά την καταιγίδα, επιστροφή στην πατρώα Γη. Από τα ξημερώματα, πυκνές φάλαγγες γερμανικών φορτηγών, κινούνται από Τρίκαλα προς Καλαμπάκα. Στις 10 η ώρα το πρωί, οι Γερμανοί του φυλακίου της γέφυρας της Θεόπετρας, βάλλουν με το πυροβόλο που διαθέτουν, καταιγιστικώς κατά των πάνω από την Περιστέρα λόφων και στη συνέχεια κατά της Αγίας Παρασκευής.
Κατά το μεσημέρι, η κύρια δύναμη των υποχωρούντων Γερμανών συμπτύσσεται προς Καλαμπάκα. Στις 11 το βράδυ, μονάδες της πρώτης μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. με οδηγό τον συμπατριώτη μας Ελασίτη Γιώργο Αποσ. Αρσενίου, χτύπησαν στο ύψος του Μεράι τους Γερμανούς του φυλακίου της Θεόπετρας, καθώς υποχωρούσαν. Δύο φορτηγά αυτοκίνητα καταστράφηκαν και δύο νεκροί Καυκάσιοι κείτονταν στο έδαφος.
Έτσι τα ξημερώματα της 19ης Οκτωβρίου 1944, οι Καλαμπακιώτες, ελεύθεροι πλέον, άρχισαν να επιστρέφουν δειλά-δειλά στον τόπο των προγόνων τους, αφού κατόρθωσαν να σταθούν όρθιοι, όταν τα πάντα γύρω τους γκρεμίζονταν.
Η μεγάλη όμως χαρά σκιαζόταν, από την συνειδητοποίηση των ανυπέρβλητων αναγκών στέγασης, που θα αντιμετώπιζαν.
Πρωταρχικό λοιπόν μέλημα, η στέγαση. Μία καλύβα πλίνθινη ή με πέταβρα, που ανάμεσά τους περνούσε αέρας και βροχή, σκεπασμένη με πισσόχαρτο ή τσίγκους, ήταν η επιδίωξη των συμπατριωτών μας που εγκαταστάθηκαν ανάμεσα στα ερείπια.
Σιγά-σιγά η έρημη γη, άρχισε να ζωντανεύει. Άνθρωποι κυκλοφορούν στους δρόμους, καπνοί υψώνονται, σκυλιά γαβγίζουν, η ακαλλιέργητη γη οργώνεται και εμφανίζονται οι πρώτες παράγκες-μαγαζιά.
Στις αρχές του 1945 επανεγκαθίσταται η Αγροτική Τράπεζα, που είχε και την ευθύνη της παραλαβής και διανομής των τροφίμων, που έστελναν οι σύμμαχοί μας Αμερικανοί. (UNRRA)
Έτσι περίπου άρχισε ξανά η ζωή στην κατεστραμμένη πόλη. Με κόπους, βάσανα, στερήσεις, έντονες πολιτικές διαμάχες, και πολλές προσδοκίες για οικονομική βοήθεια, που δεν ήρθε ποτέ.
Κάτω από αντίξοες συνθήκες, οι γενναίοι πρωτοπόροι Καλαμπακιώτες ξεκίνησαν από το τίποτα τη θεμελίωση της σημερινής Καλαμπάκας.
Μερικοί μικροί οικοδομικοί πυρήνες και λίγα κυβικά ξυλείας, που πήραν λίγες οικογένειες, ήταν όλη-όλη η βοήθεια που δόθηκε στους κατεστραμμένους πυροπαθείς της πόλης μας, για αποζημίωση.
Οι κραταιοί σύμμαχοί μας, αφού κέρδισαν τον πόλεμο, ξέχασαν τον μικρό Δαβίδ, που τόλμησε να πολεμήσει με τον πανίσχυρο Γολιάθ.
Και σαν να ήρθε το τέλος της αυταπάτης, όλοι προσπάθησαν να εξασφαλίσουν ένα στέγαστρο με τις δικές τους δυνάμεις.
Οι πληγές του πολέμου τώρα έχουν επουλωθεί και μόνο στις ψυχές των επιζώντων της τρομερής σύρραξης, παραμένουν ακόμα ζωντανές οι αναμνήσεις της μεγάλης περιπέτειας.
Σήμερα η πόλη μας, μεγαλωμένη αρκετά και οικονομικά εύρωστη, με ικανό και δραστήριο ανθρώπινο δυναμικό, φιλοδοξεί να καταλάβει την πρέπουσα θέση, στη διεθνή τουριστική αγορά, αξιοποιώντας το συνεχές παγκόσμιο ενδιαφέρον όλων για τα μοναδικά σ’ όλη τη γη ΜΕΤΕΩΡΑ.
Ευχαριστώ
